ابوحسین احمد بن محمد نیشابوریابوحسین احمد بن محمد نیشابوری (م ۳۵۱ق)، از بزرگان مذهب حنفی و قاضی حرمین در سال‌های پس از ۳۲۶ق بود. وی ۱۰ سال عهده‌دار منصب قاضی الحرمین بود و فرزندان وی نیز تا چند نسل منصب قضاوت را برعهده داشتند. ۱ - معرفی اجمالیابوحسین احمد بن محمد بن عبدالله نیشابوری از بزرگان مذهب حنفی در دوران خود به شمار می‌رفت. در منابع به سال تولد او تصریح نشده است. از آن‌جا که وی در ۲۱ محرم سال ۳۵۱ق در نیشابور درگذشته و در این هنگام ۷۰ سال داشته است، می‌توان تولد او را به سال ۲۸۱ق دانست. وی فقه را نزد ابوحسین کرخی و ابوطاهر بن دَبّاس و حدیث را در محضر ابوخلیفه فضل بن حُباب و حسن بن سفیان فراگرفت. چندی در موصل و رَمْله عراق به قضاوت پرداخت و ۱۰ سال در منصب قاضی الحرمین بود. به اعتقاد قرشی، قاضی الحرمین لقبی است که به او داده شد و افزون بر وی، خاندانش نیز با این لقب شناخته می‌شدند. او پس از دوری ۴۰ ساله از نیشابور، در سال ۳۳۶ق به زادگاه خویش بازگشت و به سال ۳۴۵ق عهده‌دار قضاوت این شهر شد. علت بازگشت وی به نیشابور دانسته نیست. او به نشر دانش اهمیتی ویژه می‌داد تا آن‌جا که به گفته بزرگانی مانند ابواسحاق شیرازی، فقیهان حنفی نیشابور از شاگردان او و ابوسهل زجاجی به‌شمار می‌آمدند. حاکم نیشابوری در گزارش اخباری از احمد بن محمد نیشابوری، به نقل از ابوبکر ابهری، از بزرگان مذهب مالکی، احمد را فقیه‌ترینِ دانشور خراسان دانسته است. فرزندان وی نیز تا چند نسل منصب قضاوت را برعهده داشتند؛ از جمله قاضی ابونصر بن قاضی ابوحسین بن قاضی ابوالقاسم که همگی به ابوحسین قاضی الحرمین نسب می‌برند. ۲ - فهرست منابع(۱) اخبار ابی‌حنیفه: حسین بن علی الصیمری (م،۴۳۶ق.)، بیروت، عالم الکتاب، ۱۴۰۵ق. (۲) تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م،۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق. (۳) الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه: عبدالقادر القرشی (م،۷۷۵ق.)، میر محمد کتب‌خانه، کراچی. (۴) سیر اعلام النبلاء: الذهبی (م،۷۴۸ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق. (۵) شذرات الذهب: عبدالحی بن العماد (م،۱۰۸۹ق.)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق. (۶) العبر فی خبر من غبر: الذهبی (م،۷۴۸ق.). (۷) العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین: محمد الفاسی (م،۸۳۲ق.). (۸) المنتخب من کتاب السیاق لتاریخ نیسابور: ابراهیم بن محمد الصیرفینی (م،۶۴۱ق.)، به کوشش خالد حیدر، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق. (۹) الوافی بالوفیات: الصفدی (م،۷۶۴ق.)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق. ۳ - پانویس۴ - منبعدانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «احمد بن محمد نیشابوری»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۲/۱۱. |